Шумските биоми

Пред 420 милиони години, за време на Силурскиот период, старите растенија и членконоги почнале да ја окупираат земјата. Во текот на милиони години што следеле, овие колонизатори на копното се развиле и се адаптирале на новото живеалиште. Во првите шуми доминирале џиновските коњски опавчина (equisetum), мовта и папратите кои растеле и до 15 метри.

Животот на Земјата продолжил да еволуира, а во доцниот Палеозој, се појавиле голосемените растенија (gymnosperms). Во триаскиот период (245-208 милиони години), голосемените растенија доминирале во шумите на Земјата. Во периодот Креда (144-65 милиони години), се појавуваат првите цветни растенија (angiosperms). Тие се развиваат заедно со инсектите, птиците и цицачите и за брзо време стануваат доминантни во шумите. Шумите повторно се промениле за време на Плеистоценот (леденото доба). Површината на планетата во која доминирале тропските шуми се менувале милиони години, а умерените шуми се ширеле на северната хемисфера.

Денес, шумите заземаат околу една третина од површината на Земјата. Тие се застапени во митилогија на народниот фолклор и се почитувани од древните религии. Сепак, шумите стануваат голема жртва на развојот цивилизацијата, бидејќи човечкото население се зголемило во текот на изминатите неколку илјади години, предизвикувајќи проблеми со уништувањето на шумите, загадувањето и индустриската употреба на овој важен биом.

Денешните шумски биоми, биолошките заедници во кои доминираат дрвја и друга дрвна вегетација (Spurr and Barnes1980), при сезонските промени и користи може да се класифицираат според бројни карактеристики.  Постојат три главни видови на шуми, класифицирани според географска ширина:

·         Тропски шуми

·         Континентални шуми

·         Бореални шуми (тајга)

Тропска шума

               

Тропските шуми се карактеризираат со најголема разновидност на видови. Тие се наоѓаат во близина на екваторот, во рамките на 23,5 степен на Север и 23,5 степен на Југ. Една од главните карактеристики на тропските шуми е нивната посебна вегетативна сезона: зимата е отсутна, а присутни се само две сезони (дождлива и сува). Должината на дневна светлина изнесува 12 часа и варира во мали граници.

·   Температурата е во просек е 20-25°C и варира малку во текот на годината: просечните температури на трите најтопли и трите најстудените месеци не се разликуваат за повеќе од 5 степени.

·       Врнежите се рамномерно распределени во текот на годината, со годишни врнежи над 200 см.

·   Почвата е сиромашна со хранливи материи и кисела. Распаѓањето е брзо, а почвите подлежат на тешки отпадоци.

·   Шумската покривка  во тропските шуми е повеќекатна, и овозможува мало пенетрација на светлината.

·         Флората е многу разновидна: еден квадратен километар може да содржи околу 100 различни видови дрвја. Дрвјата се високи 25-35 метри, со големи дијаметри на деблата кои немаат правилна кружна форма, имаат плитки корени, главно се зимзелени, со големи темнозелени лисја. Во тропските шуми се присутни растенија како што се орхидеи, бромелиади, лијани, папрати, мов и палми.

·         Фауната вклучува бројни птици, лилјаци, мали цицачи и инсекти.

Дополнителни поделби на оваа група се одредуваат со сезонска распределба на врнежите:

·       зимзелена дождовна шума:  каде нема сува сезона.

·      сезонска дождовна шума: Со кратки сушни периоди во многу влажните тропски региони (шумата покажува дефинитивни сезонски промени, бидејќи дрвјата истовремено се подложни на развојни промени, но општиот карактер на вегетацијата останува ист како кај зимзелените дождовни шуми).

·       Листопадна тропска шума: каде има подолги суви периоди.

·   влажна / сува листопадна шума (монсунските тропски шуми): Во овие шуми должината на сувата сезона се зголемува постепено, бидејќи врнежите се намалуваат (сите дрвја се листопадни).

Повеќе од една половина од овие тропските шуми веќе се уништени.

Континентални шуми

Континенталните шуми  се наоѓаат во источна Северна Америка, североисточна Азија и западна и централна Европа. Тие имаат добро дефинирани годишни сезони со посебна нагласена зима која карактеризираат овој шумски биом. Умерена клима и вегетациска сезона од 140-200 дена во текот на 4-6 месеци без мраз ги карактеризира умерените шуми.

·         Температурата варира од -30°C до 30°C

·         Врнежите (75-150 см) се распределуваат рамномерно во текот на целата година.

·         Почвата е плодна, збогатена со распаѓање на растителни отпадоци.

·         Шумската покривка  е умерено густа и и овозможува на светлината длабоко да навлезе, што резултира со добро развиена и богато разновидна разбиена вегетација и стратификација на животните.

·         Флората се карактеризира со 3-4 видови дрвја по квадратен километар. Дрвјата се одликуваат со широки лисја кои отпаѓаат секоја година и вклучуваат видови како што се даб, бука, јавор, брест, врба и разни тревни видови.

·         Фауната е претставена со верверици, зајаци, ласици, птици, елени, рис, волк, лисица и мечка.

Дополнителни поделби на оваа група се одредуваат со сезонска распределба на врнежи:

·     влажни иглолисни и зимзелени широколисни шуми: влажни зими и суви лета (врнежите се концентрирани во зимските месеци и зимите се релативно благи).

·      суви четинарски шуми: доминираат во повисоките надморски  височини, со мал број на врнежи.

·    медитерански шуми: врнежите се концентрирани во зима, помалку од 100 см годишно.

·      умерени зимзелени шуми: благи зими, високи количина на годишни врнежи (поголеми од 200 см).

·     умерени листопадни шуми: благи зими без мраз, високи количини на врнежи (повеќе од 150 см), рамномерно распоредени во текот на целата година.

Од природните умерени шуми се останати само мали површини.

  

Бореалните шуми

Бореалните шуми, или тајга, претставуваат најголем Терестентен биом. Се наоѓа помеѓу 50 и 60 степени северни географски широчини. Бореалните шуми може да се најдат во широкиот појас на Евроазија и Северна Америка: две третини во Сибир, а остатокот во Скандинавија, Алјаска и Канада. Сезоните се поделени на кратки, влажни и умерено топли лета и долги, студени и суви зими. Должината на сезоната на растење во бореалните шуми е 130 дена.

·         Температурите се многу ниски.

·         Врнежите се првенствено во форма на снег, 40-100 см годишно.

·         Почвата е тенка, сиромашна со хранливи материи и кисела.

·   Шумската покривка  дозволуваат пенетрација на светлина дури и при слаба осветленост, и како резултат на тоа, подстојниот кат е умерен и ограничен.

·     Флората се состои главно од ладно толерантни зимзелени четинари со игличести лисја, како што се бор, ела и смрека.

·      Фауната вклучува клукајдрвци, јастреби, лос, мечка, ласица, рис, лисица, волк, елени, зајаци, верверици и лилјаци.

Моменталното екстензивно влегување во бореалните шуми наскоро може да предизвика нивно исчезнување.

Обработил: Благоја Размоски